هشدار درباره مکمل‌های ورزشی
هشدار درباره مکمل‌های ورزشی
این روزها با افزایش آگاهی ورزشکاران، استفاده از مکمل‌های استروئیدی یا هورمونی، نسبت به گذشته کاهش یافته است، ولی مکمل‌های ویتامینی و کربوهیدراتی و نیز مکمل‌های نیروزای مشتق از اسیدهای آمینه همچون کراتین و کارتینین در صورت استفاده اصولی تحت نظر پزشک متخصص، در شرایط خاص به ورزشکاران حرفه‌ای توصیه می‌شود.
تماشای عکس‌ها و تصاویر افراد روی جعبه‌ها و بسته‌های مکمل‌های ورزشی، با اندامی ورزیده، عضلاتی به هم پیچیده و خوش‌فرم، بسیار اغواکننده است، تا جایی که بسیاری از کسانی را که سودای ورزش حرفه‌ای را در سر می‌پرورانند به جایی می‌رساند که بخواهند با استفاده از این مکمل‌ها، بدون تلاش و زحمت زیاد، در مدتی کوتاه به نتیجه مطلوب برسند.
واقعیت این است چه افرادی که به منظور حفظ سلامتی‌شان ورزش می‌کنند و چه ورزشکاران حرفه‌ای، باید سعی‌شان این باشد که نیازهای تغذیه‌ای و انرژی‌زایی خود را از طریق الگوی تغذیه‌ای درست و متعادل تامین کنند.
در واقع داشتن یک برنامه تغذیه‌ای مطلوب، استراحت و خواب کافی، تمرین برای کسب آرامش و تمدد اعصاب و پرهیز از مواد زیان‌آوری چون الکل و دخانیات در کنار انجام تمرین‌های منظم و برنامه‌ریزی شده برای تقویت عضلات و ثابت نگه داشتن وزن، تحت نظر یک پزشک و مربی با تجربه، بهترین و موثرترین جایگزین برای مکمل‌های ورزشی هستند.
با این حال در برخی شرایط که یک ورزشکار در دوره‌های فشرده آمادگی جسمانی قرار دارد یا تحت یک برنامه فشرده، زمان کافی برای تامین تمام نیازهای تغذیه‌ای‌اش ندارد، می‌تواند تحت نظر یک متخصص تغذیه و البته پزشک ناظر بر گروه ورزشی، از برخی مکمل‌ها، به طور مطلوب بهره ببرد.
مکمل‌هایی که مجاز هستند
این روزها با افزایش آگاهی ورزشکاران، استفاده از مکمل‌های استروئیدی یا هورمونی، نسبت به گذشته کاهش یافته است، ولی مکمل‌های ویتامینی و کربوهیدراتی و نیز مکمل‌های نیروزای مشتق از اسیدهای آمینه همچون کراتین و کارتینین در صورت استفاده اصولی تحت نظر پزشک متخصص در شرایط خاص به ورزشکاران حرفه‌ای توصیه می‌شود.
دکتر سیدعلی کشاورز، مدیر گروه تغذیه و بیوشیمی دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید:
«زمانی که یک ورزشکار تحت فعالیت ورزشی سنگین است و به نوعی نمی‌تواند تمام نیازهای تغذیه‌ای‌اش را در یک مدت کوتاه تامین کند، می‌توانیم استفاده از دو دسته مکمل ورزشی را به او توصیه کنیم. یک دسته از این مکمل‌های تغذیه‌ای، ویتامین‌ها، منابع آهن، کلسیم، پتاسیم و روی، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها هستند. دسته دیگر، مکمل‌های نیروزا هستند که منشأ مغذی‌شان می‌تواند کافئین، جینسینگ، کراتین و کارتینین باشد که دو مورد آخر مشتق از اسیدهای آمینه هستند. البته نکته قابل توجه در اینجا آن است که اگر استفاده بی‌رویه و نابه‌جا از این دسته مکمل‌ها صورت بگیرد، می‌تواند اثرات منفی جبران‌ناپذیری را روی سلامت شخص به جا گذارد.»
مراقب اثرات کراتین بر کلیه‌ها باشید
کراتین‌ها موادی مشتق از اسیدهای آمینه هستند که قدمت استفاده از آنها به 170 تا 180 سال پیش در اولین المپیک آتن باز می‌گردد. دکتر کشاورز اضافه می‌کند:
«این مکمل‌ها، مواد نیروزایی هستند که روی 70 تا 80 درصد ورزشکاران، پاسخ مطلوبی از ظر انرژی‌زایی و کمک به عضله‌سازی به جا می‌گذارد. البته این مکمل نباید بی‌رویه مصرف شود، چراکه مصرف زیاد آن منجر به تولید سنگ‌های کلیه مقاوم به درمان می‌شود. اگر میزان کراتین مصرفی بر حسب سن، جنس و وزن مصرف‌کننده تنظیم نشود، تبعات بعضا جبران‌ناپذیری، به خصوص طی مصرف طولانی‌مدت بر کلیه‌ها به جا خواهد گذاشت. نشانه مصرف بیش از اندازه کراتین هم می‌تواند عطش زیاد و مصرف مکرر آب و نوشیدنی‌ها باشد که در چنین شرایطی شخص باید مصرف آن را قطع کند.
اصولا به افراد زیر 18 سال، مصرف کراتین توصیه نمی‌شود. به علاوه مصرف این ماده انرژی‌زا در دو نوبت به ورزشکاران توصیه می‌شود، یکی در روز مسابقات برای بهبود راندمان شخص و دیگری در دوره آمادگی جسمانی و بدن‌سازی که میزان آن نیز بر حسب جنس و وزن شخص متفاوت خواهد بود.»
از اختلالات جنسی تا عقیمی
طی سال‌های اخیر با افزایش آگاهی ورزشکاران، تمایل به مصرف داروهای هورمونی که در طولانی مدت، منجر به عوارض جنسی، یعنی اختلال در کارکرد بیضه‌ها، تحلیل آلت‌تناسلی و نهایتا عقیمی می‌شود، بسیار کاهش یافته است.
دکتر آریا جنابی، فوق‌تخصص کلیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در این باره می‌گوید:
«متاسفانه یکی از اصلی‌ترین مشکلات در ارتباط با مصرف مکمل‌ها، استاندارد نبودن این داروهاست. به بیان دیگر ورزشکاران باید مکمل‌هایی را استفاده کنند که پزشک ناظر بر گروه یا مجموعه ورزشی آنها را توصیه و تایید کرده و به علاوه تاییدیه معاونت دارویی وزارت بهداشت راهم دارد.
از سوی دیگر بسیاری از این مکمل‌ها به واسطه منشأ استروئیدی و در واقع هورمونی که دارند، عوارض جبران‌ناپذیری را به جا می‌گذارند. از اصلی‌ترین عوارض این مکمل‌ها، تاثیراتش روی سیستم جنسی و در واقع غدد ترشح‌کننده تستوسترون (هورمون مردانه) است. افرادی که از این مکمل‌ها استفاده می‌کنند، به تدریج با کم شدن ترشح هورمون مردانه در بدنشان، دچار ناتوانی جنسی و حتی عقیمی می‌شوند.»
فشار خون بالا، زنگ خطر جدی
دکتر جنابی اضافه می‌کند:
«به طور کلی، مکمل‌های مجاز تنها برای ورزشکاران حرفه‌ای و در مقاطعی که در اوج فعالیت‌های ورزشی و عضله‌سازی هستند، توصیه می‌شود. با این حال ورزشکاران نباید از یاد ببرند که مصرف بی‌رویه این داروها می‌تواند منجر به افزایش فشار خون و نیز افزایش اوره و کراتین (دفع پروتئین) در خون منجر شود و این عوامل نیز زمینه اختلال عملکرد در کلیه‌ها را فراهم می‌کند. به همین دلیل توصیه می‌شود، ورزشکارانی که مکمل‌هایی چون کراتین را مصرف می‌کنند، به صورت دوره‌ای، هر شش ماه یا یک سال آزمایش خون بدهند تا متعادل بودن فاکتورهای خونی در آنها بررسی شود.
از آنجا که نشانه‌های مشکلات کلیه‌ها، خیلی دیر خودشان را نشان می‌دهند، به همین دلیل دادن آزمایش‌های دوره‌ای خون برای ورزشکاران ضروری است. در عین حال ورزشکاران نباید بی‌رویه، با انجام فعالیت‌های ورزشی سخت و مداوم به بدن خود فشار بیاورند و از سوی دیگر نباید یک دفعه و بدون رعایت یک شیب ملایم، ورزش را قطع کنند که در هر دو صورت به کلیه‌ها آسیب وارد می‌شود.
فراموش نکنید که هیچ مکمل غذایی یا ورزشی نمی‌تواند جایگزین یک رژیم غذایی سالم، خواب و استراحت کافی، برنامه ورزشی منظم و حساب شده و توانایی و مهارت‌های حسی و حرکتی پرورش یافته ژنتیک و وراثتی در یک ورزشکار شود.»
مکمل‌های ورزشی مجاز حاوی مواد دوپینگی نیست
هدایت حسینی، مدیر کل نظارت بر موادغذایی، آرایشی و بهداشتی وزارت بهداشت گفت:
«مکمل‌های ورزشی که با پروانه وزارت بهداشت در داروخانه‌ها توزیع می‌شوند، فاقد هر گونه مواد دوپینگی هستند و وزارت بهداشت در صورت مشاهده هر گونه مواد دوپینگی در داروخانه‌ها، به شدت با آن برخورد می‌کند.
در حال حاضر، 35 مکمل ورزشی خارجی با شماره پروانه بهداشتی وزارت بهداشت وارد کشور می‌شوند و حدود 10 مکمل ورزشی تولید داخل مورد تائید وزارت بهداشت نیز داریم که همه آنها فاقد مواد هورمونی غیرمجاز هستند و هیچ کدام اثر دوپینگی ندارند. این مکمل‌ها در کنار سایر مکمل‌های رژیمی در داروخانه‌ها توزیع می‌شوند و ما به مردم و ورزشکاران اطمینان می‌دهیم در صورتی که این مکمل‌ها را از داروخانه‌ها تهیه کنند، تایید شده اند.
ولی مکمل‌های ورزشی که به صورت غیرمجاز و قاچاق وارد کشور می‌شوند و در باشگاه‌های ورزشی و بین ورزشکاران توزیع می‌شوند، به احتمال زیاد حاوی مواد غیرمجاز هستند و اگر وزارت بهداشت با این نوع مکمل‌ها مواجه شود، به شدت با آن برخورد می‌کند و آنها را جمع‌آوری می‌نماید.»
منابع : جام جم – پونه شیرازی
