تاریخچه و قوانین بازی شطرنج

شطرنج

از سمت راست: فیل، اسب، سرباز، وزیر، رخ (قلعه)، شاه.

شَطرَنج بازی دو نفره‌ای است که بر روی یک صفحه با ۶۴ خانه (۳۲ خانه سیاه و ۳۲ خانه سفید) به وسیله ۳۲ مهره (۱۶ مهره سفید و ۱۶ مهره سیاه) انجام می‌شود.

برخی شطرنج را یک سرگرمی می‌دانند و عدّه‌ای دیگر آن را یک ورزش رزمی ذهنی محسوب می‌کنند. موفقیت در این ورزش بیش از هر چیز به توان تحلیل و فهم انتزاعی ذهن وابسته‌است.

فهرست مندرجات

۱ پیشینه
۲ صفحه
۳ مهره‌ها
- ۳.۱ پیاده
- ۳.۲ اسب
- ۳.۳ فیل (پیل)
- ۳.۴ رخ
- ۳.۵ وزیر (فرزین)
- ۳.۶ شاه
۴ حرکتهای استثنایی در شطرنج
- ۴.۱ قلعهٔ شاه یا قلعهٔ کوچک
- ۴.۲ قلعهٔ وزیر یا قلعهٔ بزرگ
- ۴.۳ آن پاسان
۵ درجات شطرنج‌بازان
۶ فهرست استادان شطرنج ایران
- ۶.۱ استاد بزرگ
- ۶.۲ استاد بزرگ بانوان
۷ داوران بین‌المللی ایران^†
۸ داوران درجه یک کشور
۹ جستارهای وابسته
۱۰ پانویس
۱۱ منبع

پیشینه

یک جوان ایرانی در حال بازی شطرنج با دو استاد

واژه «شطرنج» تلفظ فارسی «چاتورانگا» است، کلمه‌ای که در زبان سانسکریت برای نام گذاری این بازی به کار برده می‌شود، هند جایی‌ست که معمولاً از آن به عنوان نخستین زادگاه این بازی یاد می‌شود. اگر چه بازیهای مشابهی در کره، چین، ژاپن و تایلند رواج داشته، اما شطرنج امروزی به این بازی هندی برمی گردد که در دوره ساسانیان وارد ایران شده و آنگاه در کشورهای اسلامی، اروپا و روسیه تکامل پیدا کرده‌است.

صفحه

صفحهٔ شطرنج یک صفحهٔ مربع ۸ در ۸ خانه است یکی در میان سیاه و سفید هستند. ستون‌های عمودی روبه‌روی شطرنجبازان با حروف الفبا (از A تا H) و ردیف‌های افقی با اعداد (1 تا 8) مشخص می‌شوند.

۱۶ مهره سفید در ۱۶ خانه دو ردیف یک و دو و ۱۶ مهره سیاه هم در ۱۶ خانه دو ردیف هفت و هشت قرار می‌گیرند، صفحه حتماً بایستی طوری قرار گیرد که اولین خانه سمت راست هر دو شطرنجباز سفید باشد.

موقعیت مهره‌ها در آغاز بازی.

مهره‌ها

نام	حرف	نگاره
سرباز	P
اسب	N
فیل	B
رخ	R
وزیر (فرزین)	Q
شاه	K

• پیاده (سرباز)

• اسب؛ مدرنN – کلاسیک C (ایتالیایی)

• فیل؛ مدرن B – کلاسیک F (ایتالیایی)

• رخ (قلعه) ؛ مدرن R – کلاسیک T (ایتالیایی)

• وزیر(فرزین)؛ مدرن Q – کلاسیک D (ایتالیایی)

• شاه؛ مدرن K – کلاسیک R (ایتالیایی)

انواع مهره‌های این بازی هستند. شخصی برنده‌است که بتواند شاه حریف را با خطر زدن (کیش) مواجه کند به طوری که حریف راهی برای «رفع کیش» نداشته باشد.

پیاده

یا سرباز ضعیف‌ترین مهرهٔ بازیست که هر کدام از بازیکنان (سیاه یا سفید) ۸ عدد از آن دارند که در ردیف یکی مانده به آخر قرار می‌دهند. پیاده به جز حرکت اول که می‌تواند ۲ خانه مستقیم به جلو برود، بقیهٔ حرکتها را باید خانه به خانه انجام دهد.

پیاده بعد از رسیدن به آخرین ردیف در خانهٔ حریف بایستی به یک مهرهٔ دیگر (به جز شاه) بنا بر خواست بازیکن (که معمولاً وزیر است) تبدیل می‌شود. سرباز تنها مهره‌ای ست که به همان شکلی که حرکت می‌کند (مستقیم به جلو) مهرهٔ حریف را نمی‌گیرد بلکه مهره‌هایی را که در دو خانه چپ و راست خانه جلوی خود هستند را بگیرد. در واقع سرباز مستقیم می‌رود و کج می‌زند.

همین طور پیاده تنها مهره‌ایست که فقط به سمت جلو پیش می‌رود و به این ترتیب ممکن نیست به خانه پیشین خود بازگردد.