کاربرد روانشناسی در ورزش

کاربرد روانشناسی در ورزش

” کارل راجرز” یکی از روانشناسان بزرگ و پایه گذار روان شناسی انسان گرا معتقد است هرکس خودش بهترین درمانگر خویش است ، اما سوالی که پیش می آید این است ، پس چرا همه روزه تعداد کثیری از مردم به کمک و دخالت روانشناسان نیازمند هستند؟
در واقع ذهن انسان از سه بخش عمده هوشیار ، نیمه هوشیار و ناهوشیار تشکیل یافته است که اگرما خیلی توانا باشیم حداکثر به نیمه هوشیار ذهنمان دسترسی پیدا می کنیم که البته برای حل مشکلات کافی نیست،
بنابراین نیازمند کمک کسی هستیم که بتواند به ناهوشیار ذهـــن ما وارد شده و از ایـــن انبار متروکه پرونده های دردناک بایگانی شده گذشته را بیرون آورده و از نو رسیدگی کند . بنابراین باور فوق را به شکل زیر اصلاح می کنیم . هیچ کس  بیشتر از خود انسان به احوالات خودش آگاه نیست . اما بدون کمک یک روانشناس هرگز بدان احوالات دسترسی نخواهد داشت.

روانشناسی کاربردی ورزش
روانشناسی کاربردی ورزش به طور خاص بر کاربرد روان شناسی به منظور افزایش عملکرد ورزشی تمرکز دارد. (کرو 1998)

-ماهیت و معنای روان شناسی ورزش
روانشناسان ورزشی از فنون اندازه گیری و راهبردهای مداخله برای کمک به افراد جهت دستیابی به عملکرد بهینه ، استفاده می کنند . عوامل انگیزشی ، مثل تنش ، اضطراب ، استرس و انگیزه نقش مهمی را در روانشناسی ورزش ایفا می کنند . عوامل متعدد شخصیتی نیز بر عملکرد ورزشکاران تاثیر گذارند و سرانجام خانواده و شرایط اقتصادی نقش بسیار مهمی را در روانشناسی ورزش بازی می کنند.
ورزش تنها حوزه ای است که به شکل گیری و اصلاح رفتار ورزشکاران می پردازد و آنها را مورد مطالعه قرار می دهد. هر جنبه از رفتار ورزشکار موضوعی است برای مطالعه در یکی از زیر مجموعه های روانشناسی ورزش. بسیاری از شاخه های روانشناسی در درک و اصلاح رفتار فرد ورزشکار نقش دارند . ورزشکار به عنوان یک فرد و با شخصیت منحصر به فرد با روانشناسی فردی مرتبط است . ورزشکار به عنوان عضو یک تیم و به عنوان یک موجود اجتماعی ، با روانشناسی اجتماعی در ارتباط است . ورزشکار به عنوان یک پدیده در حال رشد ، در روانشناسی رشد نیز مورد مطالعه قرار می گیرد. ورزشکار به عنوان یک فراگیر در روانشناسی تعلیم و تربیت مطرح می شود.

-قلمرو روانشناسی ورزش
1-  امروزه ورزش همانند گذشته مطاله نمی شود بلکه به عنوان یک مبحث رفتاری پیچیده مورد بررسی قرار می گیرد . اکنون علم روانشناسی یک ضرورت و قلمرو آن در حال گسترش است .
2-  آموزش جسمانی از طریق انجام فعالیت های جسمانی به اصلاح رفتار می پردازد . به طوری که اصول عمومی روانشناسی با مطالعه رفتار حرکتی فرد در ارتباط است .
3-  از آنجایی که آموزش جسمانی در تلاش است تا کل شخصیت کودک را بررسی کند ، لذا مربی آموزش جسمانی باید با قوانین مربوط به رشد ، حرکت و شخصیت آشنایی کامل داشته باشد.
4-  روانشناسی آموزش جسمانی با مکانیسم یادگیری حرکتی ، غرایز و انگیزه که پیوسته در حال تغییر هستند، سرو کار دارد.
5-  در آموزش جسمانی وجود تفاوت های فردی خود مشکل بزرگی است ، لذا مربی آموزش جسمانی برای موفقیت در ورزیدگی و آمادگی جسمانی شاگردانش  نیاز به علم روانشناسی ورزش دارد.
6-  در سراسر جهان پرسشنامه های زیادی توسط روانشناسان ورزشی برای اندازه گیری عوامل روانشناختی متعدد تهیه شده و پیوسته در حال افزایش است . این امر گستره پژوهش در روانشناسی ورزش را  افزایش داده است .
7-  در بسیاری از دانشگاهها ، روانشناسی ورزش به عنوان یکی از موضوعات نظری برای آموزش جسمانی که گستره وسیعی را در بر می گیرد ، تدریس می شود .
8-  هر ساله کنفرانسهای زیادی در سطوح ملی و بین المللی در موضوعات مختلف روانشناسی ورزش  توســـط انجمن های روانشناسی برگزار می شود . این امر خود به خود قلمرو روانشناسی ورزش را گسترش داده و آن را کاربردی تر کرده است.

به چه کسی روانشناس ورزش گفته می شود؟
فدراسیون روانشناسی ورزش اروپا (1996) سه وظیفه را برای روانشناسان ورزشی تعریف کرده است :
الف- پژوهشی : تحقیق در کلیه جنبه های روانشناسی ورزش(نظری و کاربردی).
ب- آموزشی: آموزش مباحث روانشناسی ورزش به دانشجویان ، پرسنل تربیت بدنی و ورزشکاران .
ج- کاربردی: سنجش و مداخله در مسائل روانشناختی مرتبط با ورزش. این تکلیف می تواند شامل انجام وظیفه به عنوان یک مشاور برای مشاوره با کل اعضای تیم یا مشاوره با تک تک اعضاء باشد.
امروزه بسیاری از روانشناسان ورزش تا اندازه زیادی به صورت تخصصی عمل می کنند . برای مثال ، برخی از روانشناسان ممکن است در حوزه انگیزش تخصص پیدا کنند و در حوزه انگیزش به پژوهش بپردازند . مربیان را در زمینه انگیزش آموزش دهند و احتمالا” در زمینه بهبود انگیزش به ورزشکاران کمک کنند.

روانشناس ورزش کیست
روانشناس ورزش ، روان شناسی است که در حوزه های زیر تخصص دارد :
1)    بهبود کارآیی از طریق به کارگیری مهارت های روانشناسی
2)    موضوعات مربوط به سلامت روانی ورزشکاران
3)    همکاری با سازمان ها و نهادهای متولی ورزش
4)    عوامل رشدی و اجتماعی موثر بر مشارکت ورزشی

• با وجودی که روان شناسی ورزش یکی از رشته های روان شناسی محسوب می شود اما معمولا” دوره های آموزش آن در دانشکده های تربیت بدنی و ورزش ارائه می شود نه در دانشکده های روان شناسی . البته در اکثر دانشکده های روان شناسی ، درسی با عنوان روانشناسی ورزش ارائه می شود.

روانشناسی ورزش و تمرین چیست؟
روانشناسی ورزش و تمرین به مطالعه علمی افراد و رفتار آنها در فعالیتهای ورزشی و تمرین می پردازند . روانشناسان ورزش در جستجوی شناسایی کودکان و ورزشکاران نخبه و مستعد هستند وبه ورزشکاران معلول جسمی و روانی ، نخبگان و ورزشکاران عادی کمک می کنند تا در فعالیته ای ورزشی به اوج عملکرد و رضایت شخصی دست پیدا کنند .
هدف مطالعات انجام شده در روانشناسی ورزش
الف- شناخت نسبت به تاثیر عوامل روانشناختی و عملکرد جسمانی
ب- درک تاثیرات ورزش بر رشد روانشناختی ، سلامتی و رضایت شخصی

این مطالعات به سوالات زیر پاسخ خواهند داد :
1-  آیا اعتماد به خود بر توانایی کودک در یادگیری شنا اثر گذار است ؟
2-  آیا دویدن ، اضطراب و افسردگی را کاهش خواهد داد؟

روانشناسی ورزش در گستره وسیعی به کارگرفته می شود . اگر چه برخی از آن برای کمک به ورزشکاران جهت دستیابی به بهترین عملکرد استفاده می کنند اما عده زیادی از آن برای کمک به کودکان ، نخبگان و ورزشکاران سطح متوسط بهره می جویند . اخیرا” برخی از روانشناسان ورزش بر عوامل روانشناختی دخیل در ورزش، راهبردهای رشدی برای تشویق افراد غیر ورزشکار جهت پرداختن به ورزش یا سنجش میزان اثر بخشی ورزش بعنوان یک روش درمانی برای افسردگی تاکید دارند.
با این توضیحات متوجه می شویم که قلمرو  روانشناسی ورزش و تمرین بسیار گسترده است.

 اهمیت روانشناسی ورزش
روانشناسی ورزش به ما کمک می کند تا بتوانیم رفتار ورزشکار را پیش بینی کنیم .
عملکرد تحت تاثیر عوامل روانشناختی و زیست شناختی متعدد می تواند بسیار متغیر باشد.
بنابراین روانشناسی ورزش می تواند:
1- در شناسایی و حل مشکلات ورزشکاران به ما کمک کند .
2- کمک می کند تا به نحوه واکنش های ورزشکاران تحت شرایط استرس زا آشنا شویم .
3- با کمک گرفتن از مداخلات روانشناختی می توانیم عزت نفس ، خودپنداره ، تنش، هیجان ، پرخاشگری و سایر مشخصه های متعدد شخصیتی را اندازه گیری کنیم .
4- به ما کمک می کند تا با استفاده از فنون مداخله ، ویژگی های ورزشکاران ، غیر ورزشکاران و بازیکنان متعدد تیم را شناسایی کنیم .
5- با کاربرد فنون برون فکنی ، قادر خواهیم شد تا به احساسات درونی شخص ، شبیه ترسها ، آرزوها ، امیدها و عقده ها که ما از انها بی اطلاع هستیم دست پیدا کنیم .
6- کمک می کند تا ویژگی های معلمان و مربیان را کشف کنیم .
7- با استفاده از فنون جامعه سنجی ، می توانیم روابط بین گروهها و روابط درون گروهی را کشف کنیم .
8- به ما کمک می کند  تا اختلالات روانشناختی را اندازه گیری کنیم .
9- برای درک بهتر ورزشکاران و نیروهای پویای روانشناختی – اجتماع موثر بر ورزشکاران در هنگام کار گروهی مفید است .
10- برخورداری از دانش روانشناسی ورزش برای کنترل عوامل منفی جهت بهبود عملکرد فردی مفید است .
11- دانش روانشناسی ورزش به مربیان و معلمان کمک می کند تا توانایی بالقوه ورزشکاران را به بالفعل تبدیل کند.
12- به مربیان کمک می کند تا رفتار بازیکنان را درک کرده و با چگونگی تغییر و اصلاح رفتار برای بهبود عملکرد آشنا شود .
13- به مربیان و معلمان کمک خواهد کرد تا محدودیت ها و قلمرو یادگیرنده را درک کرده و با شیوه های ایجاد انگیزه در آنها آشنا شوند .
14- اطلاع از تفاوتهای فردی و انگیزش به معلمان و مربیان کمک خواهد کرد تا افراد را به طور موثرتری آموزش دهند.
15- اگر مربی از فاکتورهای روانشناختی متعدد برای تیمهای مختلف اطلاع داشته باشند می تواند در گزینش بازیکنان موفق تر باشند .
16- روانشناسی ورزش  کمک خواهد کرد تا بازیکنان با تجزیه و تحلیل کارخود عملکرد شان را بهبود بخشند

هوشنگ اسماعیلی؛ رئیس کمیته روانشناسی فدراسیون پزشکی ورزشی ایران